نووسەر: نیما بازوڵڵاهی گەلی کورد، کە سەدان ساڵە لەژێر فشاری سیستەمە زاڵەکان و ناوەندگەراکاندا لە ئێران ژیاوە، بە شێوەیەکی مێژوویی خواستەکانی خۆی لە چوارچێوەی فیدرالیزم، خۆبەڕێوەبەری، و تەنانەت سەربەخۆییشدا دەربڕیوە. بەڵام، سەرەڕای ئەمە، سەنەدی بڵاوکراوە لەلایەن هەندێک لە حیزبەکان و کەسایەتییە سیاسییە کوردەکانەوە، نەک تەنها هەنگاوێک بەرەو پێشبردنی ئەم خواستانە نەبووە، بەڵکو دەتوانرێت وەک پاشەکشەیەکی ستراتیژی لەبەردەم دەسەڵاتی ناوەندیدا سەیر بکرێت؛ پاشەکشەیەک کە زیاتر لەوەی پشت بە هێزی گەلی کورد ببەستێت، هیوای بەستووە بە هاوکارییەکی خەیاڵی لەگەڵ ئۆپۆزسیۆنێکی نادیار لە ئێران. ۱. نەهێشتن یان پشتگوێخستنی مافی چارەنووسی گەلی کورد یەکێک لە ڕەخنە بنچینەییەکان بەرامبەر ئەم سەنەدە ئەوەیە کە هیچ ئاماژەیەک بە مافی گەلی کورد بۆ دیاریکردنی چارەنووسی خۆی (self-determination) نەکراوە. تەنانەت لە چوارچێوەی فیدرالیزمی پێشنیارکراودا، کە زۆرجار وەک “میانەرەوی” لەنێوان ناوەندگەرایی و جیاوازیدا سەیر دەکرێت، هیچ ئاماژەیەک بە مافی گەلی کورد بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی خۆی لە کاتی شکستی سیستەمی فیدراڵ یان زیادبوونی فشاردا نەکراوە. لە کاتێکدا کە بەڵگەنامەکانی مافەکانی مرۆڤ، وەک مادەی ١ی بەڵگەنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان، بە ئاشکرا جەخت لەسەر مافی گەلان بۆ دیاریکردنی چارەنووسی خۆیان دەکات، ئەم سەنەدە هیچ رێگەیەک بۆ ناساندنی ئەم مافە ناهێڵێتەوە و لە سەرەتاوە، سناریۆی سەربەخۆیی لە بازنەی گفتوگۆکان دەردەکات. ئەم جۆرە لابردنی گفتوگۆ بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ مەشروعیەتی تەواوی سیستەمی کۆماری ئیسلامی ئێران قبوڵ دەکات. ۲. خوشبینی لەسەرە بەرامبەر “ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی” بەشێکی بەرچاو لە سەنەدەکە پشت بە “هاوپەیمانی” لەگەڵ ئۆپۆزسیۆنی دیموکراتیکی ئێران دەبەستێت. ئەمە لە کاتێکدایە کە: • ئەم جۆرە ئۆپۆزسیۆنە بە شێوەیەکی راستیەکی نییە. کۆمەڵە گرووپە پەرشوبڵاوەکان، وەک ئەنجومەنی بەڕێوەبردنی گواستنەوە، شاگەراکان، ناسیۆنالیستە لیبڕاڵەکان، و شاگەراکان، هیچ یەکگرتووییەکیان نییە. • زۆرینەی ئەوان بە تەواوی دژ بە بنچینەی فیدرالیزمەوەن. زۆرێک لە کەسایەتییە بەرچاوەکانی ئەم گرووپانە، وەک رەزا پەهلەوی و هەندێک گرووپی ناسیۆنالیست، چەندین جار دژایەتییەکی ئاشکرایان بەرامبەر فیدرالیزمی قەومی و مافەکانی گەلانی غەیرەفارس دەربڕیوە. • تا ئێستا هیچ بەڵگەیەکی کردەیی یان هاوپەیمانییەکی راستی نییە لە نێوان ئۆپۆزسیۆنی ناوەندگەرا و هێزە کوردییەکان پێک هاتبێت. لە کاتێکدا کە ئۆپۆزسیۆنی “ناوەندگەرای سەرنگوونکەر” خۆی کەوتووەتە ناو قەیرانی هویت و مشروعیەت، هیوابەستن بەم جۆرە هاوپەیمانە، جۆرێکە لە خوشبینی سیاسی و هەڵەی ژماردن. ۳. نەبوونی بژاردەیەک یان پێشبینی سناریۆکانی جیاوازی یان سەربەخۆیی لە سەنەدی ستراتیژی و سیاسی پێویستە نەک تەنها ئامانجەکان، بەڵکو سناریۆکانی جێگرەوەش لە کاتی شکستی سناریۆی یەکەمدا پێشکەش بکرێن. ئەم سەنەدە، بە فەرزی سەرکەوتنی سیستەمی فیدرالی لە ئێران، هیچ پێشبینییەک بۆ شکستی ئەم پرۆژەیە نەکردووە؛ لە کاتێکدا ئەگەر ئەم پرۆژەیە بەر بەربەستەکانی تاران یان هێزە ناوەندییەکان بکەوێت، گەلی کورد چی دەکات؟ وەڵامی ئەم پرسیارەی گرینگ لە سەنەدەکەدا غایبە. مێژوو نیشانی داوە کە هیچ گەرەنتییەک بۆ مانەوەی سیستەمی فیدرالی لە وڵاتانی زاڵدا نییە. ئەزموونی کوردەکان لە عێراق دوای ریفراندۆمی سەربەخۆیی (٢٠١٧) بە روونی نیشانی دا کە تەنانەت لە وڵاتانی فیدرالییەکانیشدا، دەسەڵاتی ناوەندی دەتوانێت بە زۆر سیستەمە فیدرالییەکان بەتاڵ بکات. ئەگەر ئەم جۆرە فیدرالیزمە لە ئێرانیش جێبەجێ نەبێت و کوردەکان جارێکی دیکە سەرکوت بکرێن، ئەم سەنەدە هیچ بژاردەیەکی دیکە پێشکەش ناکات. ۴. کەمکردنەوەی پرسی کورد بۆ دامەزراندنی سەرگەرمییەکان لە تاران و ناوەندەکانی دەسەڵات لە بەشێک لە سەنەدەکەدا، قسە لەسەر دروستکردنی نوێنەرایەتییە فەرهەنگی، میدیایی، و سیاسییەکان لە تاران و شارەکانی دیکەی ئێران کراوە. ئەم پێشنیارانە، هەرچەندە لە روویەوە نیشانەیەک لە ئامادەبوونی کوردەکانە بە شێوەیەکی گشتی، بەڵام لە راستییدا جۆرێکە لە تێکەڵکردنی هویتی کوردی لە بیورۆکراسی ئێرانیدا. بە جای بەهێزکردنی دامەزراوە ناوخۆییەکان و دەسەڵاتی ناوخۆیی، تەرکیزکردن لەسەر تاران و ناوەندەکانی دیکەی دەسەڵات، زیاتر نیشاندەری پەیوەندی بە سیستەمی ناوەندگەرای ئێستایە وەک دروستکردنی سیستەمێکی سیاسی دادپەروەر نییە. ۵. لابردنی تەواوی زمانی سەربەخۆیی لە گفتوگۆی سیاسی یەکێک لە کەم‌وکورتییە سەرەکییەکانی ئەم سەندە، ترسە لە زمانی سەربەخۆیی. نەک تەنها بەرگری لێ ناکرێت، بەڵکو بە تەواوی لابراوە، تا مبادا دژبەرە ناوخۆییەکان یان دەرەکییەکان رەنگی دژایەتییان پێشان بدەن. ئەمە لە کاتێکدایە کە گەلی کورد لە هەر شوێنێکی جیهاندا، لەوانە لە ئێران، مافی ئەوەی هەیە کە لەسەر سەربەخۆیی، خۆبەڕێوەبەری، و فیدرالیزم قسە بکات. بێدەنگی لەبەردەم ئەم خواستە، جۆرێکە لە هاوبەشی لەگەڵ دەسەڵاتی سەرکوتکەر بۆ بێدەنگکردنی گفتوگۆی رەنگی کوردستان. پاشەکشە یان سیاسەتی فورستەلەگرتنە؟ سەنەدێک کە بە جێگای رونی، بە مەسلحەت ئەندیشی پشت دەبەستێت؛ بە جیگای سەربەخۆیی، بە تێکەڵبوون و بە جێگای مافی چارەنووسی بە دامەزراندنی کارگێڕی لە تاران، ناتوانێت هەڵگری ئاواتە مێژووییەکانی گەلی کورد بێت. ئەوەی گەلی کورد لەم قۆناغە مێژووییەدا پێویستی پێیەتی، سەنەدێکە کە لەسەر بوێری و روشنی لە دەربڕینی مافی چارەنووسی و پێشنیارکردنی سناریۆکانی ئەگەری، لەوانە سەربەخۆیی، بنیات نراوە. هەر یەکگرتنێک بەبێ دیاریکردنی ئامانجێکی روون، تەنها دووبارە بەرهەمهێنانەوەی سیستەمی پێشووە. بێدەنگی لەسەر سەربەخۆیی، رەزامەندی نادیارە بە نەهێشتنی مێژوویی.
